Олон мянган жил цагаан хэрмэндээ шавааралдан суудаг, хүн төрөлхтний доод үндэстэн жунгаа нарыг Монголчууд бид жигшиж зэвүүцэж, хорхой шиг үзэж явсан билээ.
Цэвэр Монгол цустай хүн хужаатай суувал цус нь хэрхэн бохирддог вэ? Яг л сүүнд дусаасан хир мэт. Монгол хүн чухам яагаад Хятадуудтай цус холилдож болохгүй тухай монголчуудын олон мянган жилийн турш ажиглаж тогтоосон нэгэн зүйл бодит үнэнийг үгүүлсү.
-Монгол үхэр, сарлаг хоёрын дундаас хайнаг төрөх бөгөөд хайнаг нь бие сайхан, том, бяр чадал ихтэй. Гэхдээ Монголчууд хайнагаар бух тавьдаггүй. Харин Монгол хүн, Хятад хоёрын дундаас “Эрлийз” төрөх бөгөөд ихэвчлэн бие бялдар том, царай зүс сайхан.-Монгол үхэр, хайнаг хоёрын дундаас ортоом гэгч төрөх бөгеөд ортоом нь бие бялдар том байж болох боловч ашиг шим муу, усан нүдтэй, ган зудад тэсвэр муу. Харин Монгол хүн, Хятадын эрлийз хоёрын дундаас “Хурлийз” гэгч төрөх бөгөөд хурлийз нь ортоом үхрийн нэгэн адил бие бялдар том, жижиг янз янз байж болох боловч давхраагүй бөлцгөр, галгүй усан нүдтэй, бие эрхтний хувьд хэлбэр галбир муу, нуруу бөгтөр,чүүчигнүүр явдалтай. Бор хар эсвэл цонхигор царайтай, хүний мөс чанар муу гэдэг.-Монгол үхэр, ортоом хоёрын дундаас доль гэгч үхэр гарах ба доль нь бие давжаа, ашиг шим, ур төл муу, ган зудад тэсвэргүй. Харин Монгол хүн, Хятадын хурлийз хоёрын дундаас “Хунхууз” гэгч гарах бөгөөд хунхуузын бие бялдар ихэвчлэн давжаа, царай муутай, цонхигор, сул дорой, өвчин эмгэгт нэрвэгдэмтгий, галгүй усан нүдтэй, үр хүүхэд цөөн, нас богино. Хятад талдаа маш их элэгтэй.-Монгол үхэр, Доль хоёрын дундаас усан гүзээ гэгч гарах ба усан гүзээ нь ихэнх тохиолдолд мал болдоггүй эсвэл нэгээс хоёр насандаа үхдэг үр төл гэж бараг байдаггүй, үр төл гаравч мал болох нь бараг үгүй. Харин Монгол хүн, Хятадын хунхууз хоёрын дундаас “Шоохууз” гэгч гарах ба “Шоохууз” нь хүн болох нь цөөн, хүн болж өсөн торнилоо ч бие эрхтний ямар нэг согогтой, хятад хүнийг бүх зүйл дээр улайран зөвтгөж дэмжинэ, эмэгтэй “шоохууз” нь  хүүхэд гаргадаггүй, гарсан ч амьдрах чадвар багатай, эрэгтэй нь ихэвчлэн үргүй.Ийм байдлаар Хятад холилдвоос дөрвөөс тавь дахь үеийн дараа үр удам нь тасардаг жамтай ажээ. Учир ийм тул Монгол эмэгтэйчүүддээ сануулахад хятад цус холилдсон хүний үр хүүхэдтэй, хятад хятадын эрлийз, хурлийзтай гэр бүл болох, тэдний үр хүүхдийг төрүүлэх, ураг төрлийн холбоо тогтоохыг машид цээрлэн сэжиглэж ирсэн тэнгэрийн гэрээс буй.Ерөөсөө Монголчуудын удмыг таслах холимог цустангууд олширч байснаас хүн ам маань олигтой өсч гавиагүй учир тэр ээ. Их зохиолч Нацагдоржийн дуун алдсанчлан хөх Монголын үрс маш олон болтугай